[ Pobierz całość w formacie PDF ]

inna zaiste jest przyczyna, ta mianowicie, że te ciała niebieskie,
które są na mniejszych okręgach, poruszają się prędzej aniżeli te,
które większe obwody zakreślają. I tak Saturn, najodleglejsza z
wszystkich gwiazd błędnych, w 30 latach obieg swój odbywa, a
Księżyc będący niewątpliwie najbliższy Ziemi, w jednym miesiącu
drogę swoją kończy, wreszcie Ziemi należałoby przyznać cały obrót
już w przeciągu
jednej doby. Pozostaje więc taż sama o dziennym obrocie
wątpliwość, wobec czego potrzeba nam jeszcze ustalić położenie
Ziemi w przestrzeni, nie dość jeszcze pewne także i po tym, co się
wyżej powiedziało. Nic bowiem innego nie wynika z owych
wywodów, jak tylko, że wielkość nieba jest nieograniczona w
porównaniu do Ziemi. Jak zaś daleko może się rozciągać ten
bezmiar przestrzeni, tego wcale nie wiemy.
ROZDZIAA
VII
Przyczyny mniemania starożytnych, że Ziemia jest nieruchoma w
pośrodku świata
Starożytni filozofowie usiłowali niektórymi dowodami uzasadnić,
że Ziemia znajduje się w pośrodku świata: ciężkość i lekkość ciał
naznaczając jako główną tego przyczynę11. Ziemia, powiadają, jest
bowiem najcięższym żywiołem, do niej więc wszystkie ciężkie ciała
spadają i do samego jej środka zmierzają. A że jest kulista, więc
ciała ciężkie z przyrody swej ze wszystkich stron dążące do jej
powierzchni w prostopadłych kierunkach, gdyby na jej powierzchni
się nie zatrzymały, spadłyby aż do jej środka, każda bowiem linia
prosta, prostopadła do płaszczyzny stycznej z kulą ziemską, do
środka jej zmierza. Z czego zdaje się to wynikać, że ciała do środka
dążące w środku spocząć powinny. Tym bardziej zatem cała Ziemia
11
Starożytni filozofowie, których astronomiczną doktrynę poddaje tu
Kopernik dosadnej krytyce, to Arystoteles, a w ogóle perypatetycy.
spocznie w środku i wszystkie ciała do niej dążące ku sobie
ściągając, własnym ciężarem pozostanie niewzruszona. To samo
starają się udowodnić na zasadzie ruchu i jego istoty. Arystoteles
mówi, że ruch jednego i pojedynczego ciała musi być niezłożony.
Spośród takich ruchów jeden jest prostokreślny, a inny kołowy,
spomiędzy zaś prostokreślnych jeden do góry, a drugi na dół.
Dlatego wszelki ruch niezłożony może być albo do środka, to jest na
dół, albo od środka, to jest do góry, albo wreszcie dookoła środka, a
wtedy jest kołowym. Ziemi tylko i wodzie przystoi, jako ciałom
ciężkim na dół opadać, to jest dążyć do środka, natomiast powietrzu
i ogniowi jako lekkim, wypada do góry od środka się wznosić.
Wydaje się rzeczą stosowną, ażeby tym czterem żywiołom przyznać
ruch prostokreślny, natomiast ciałom niebieskim ruchy po drogach
kołowych. Tak wyrzekł Arystoteles. Gdyby więc, mówi Ptolemeusz
Aleksandryjski, Ziemia podlegała chociażby dziennemu obrotowi,
musiałyby wówczas okazać się następstwa przeciwne wyżej
wymienionym. Albowiem ruch obrotowy musiałby być nadzwyczaj
pospieszny, a chyżość jego niesłychana, ażeby już w przeciągu 24
godzin Ziemia mogła całkowity obrót wykonać. Ponieważ zaś ciała,
gwałtownym pędem porwane, okazują się do skupienia niezdolne, a
bardziej skupione się rozpraszają, chyba że je jaka siła skupiająca
zespoli, przeto - mówi Ptolemeusz - rozpierzchła Ziemia już od
dawna zburzyłaby samo niebo (co jest nader śmieszne), a tym
bardziej różne istoty na niej żyjące, oraz inne swobodne przedmioty
żadną miarą bez wstrząśnień nie mogłyby pozostawać. Także i ciała
spadające w kierunku prostopadłym, podlegając tak znacznej
prędkości, nie wracałyby już pod pion na właściwe sobie miejsce.
Wreszcie chmury oraz wszelkie inne w powie-
trzu zawieszone ciała musielibyśmy w takim razie widzieć
podążające zawsze na zachód.
ROZDZIAA
VIII
Rozbiór powyższych dowodów oraz ich niedostateczność
Na podstawie tych i podobnych jeszcze przyczyn twierdzą12, że
Ziemia w pośrodku świata spoczywa, nie wątpiąc że tak jest w
istocie. Gdyby jednak kto mniemał, że Ziemia się obraca, powie bez
wątpienia, że ruch jest przyrodzony, a nie od zewnętrznej przyczyny
pochodzący. Biegi odbywające się według przyrody sprawiają skut-
ki przeciwne tym, które pochodzą od siły zewnętrznej. Ciała
bowiem, na które działa siła lub uderzenie, muszą się rozproszyć i [ Pobierz całość w formacie PDF ]